از آن جا كه نخستين گام در پژوهش وسامان بخشى به هر موضوع, آشنايى كامل
ودقيق از تحقيقات انجام شده درآن موضوع است و دوباره كاريها, پربارنبودن
ونااستوارى برخى پژوهشها, بيشتر به خاطر بى اطلاعى پژوهشگر ازسرچشمه هاى
بحث و منابع درخور مراجعه درآن موضوع است. شناسايى و شناساندن منابع و
كتابشناسيهاى موضوعى امرى ضرورى است كه بايد اين مهم هرچه بيشتر وبهتر
باروشهاى جديد و كارآمد مورد توجه قرار بگيرد. بايد گفت دراين زمينه
كمبودها بسيار است وتلاشهاى صورت گرفته با كاستيهاى فراوانى در كميت و
كيفيت روبه روست. جا دارد كتابشناسان خبره وبا تجربه به اين مهم بپردازند
تا ضمن معرفى فعاليتهاى انجام شده به پژوهشگران, خلأهاى موجود نيز روشن
گردد تا پژوهشگران به تلاشهاى روزآمد و نيازهاى بايسته بپردازند.
كتابشناسيهاى موضوعى قرآن كه تاكنون فراهم آمده است نيز همانند موضوعات
ديگر بسيار ناقص و غيرمتقن است ودرآن استقصاى كامل صورت نگرفته وپاسخ گوى
نيازپژوهشگران نيست.
دراين جا پيشنهاد مى شود تمام كتابشناسيهاى موجود كه هركدام بر اساس سليقه
خاصى تهيه و تنظيم شده است. به گونه موضوعى نيز تلفيق و يكجا تنظيم گردد
مسلّماً دراين صورت بازدهى و ارزش اين گونه كتابشناسيها به مراتب از
كتابشناسيهاى عمومى بيشتر خواهد بود.
به عنوان ارائه نمونه اى ازاين طرح برآن شديم تا آن جا كه ممكن است و
منابع در دسترس قرار دارد كليه آثار قرآنى به گونه موضوعى و يكجا تهيه و
تنظيم گردد. درهمين راستا كتابشناسى قصه هاى قرآن با ارائه چهار صد و پنج
اثر صورت گرفته و در مجله (آينه پژوهش) شماره 20 به چاپ رسيد واينك كليه
آثار قرآنى در موضوع احكام قرآن كه يكى از موضوعات مهم قرآنى است واز سوى
ديگر مرتبط با احكام فقهى قرآن است, شناسايى وبه پژوهشگران قرآنى
وجويندگان احكام فقهى قرآن شناسانده مى شود. نگارنده مدعى نيست كه كليه
آثار احكام قرآن دراين مقال ذكر شده, لكن همه منابعى كه معرفى آثار نگاشته
شده در زمينه احكام قرآن درآنها پيش بينى مى شد كه به بيش از پانزده منبع
افزون مى گردد, مورد كند و كاو قرار گرفته است. درضمن هرمنبع مورد استفاده
با شماره مخصوص در ذيل هرعنوان آمده است, تا مستند و راهگشا براى مراجعه
پژوهشگران باشد. البته بسيارى ازاين آثار در منابع بسيارى ذكر گرديده كه
فقط يك منبع آورده شده است.
كتابخانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن. عناوينى كه دراين مركز موجود است با علامت
مشخص شده است.
الذريعة الى تصانيف الشيعه, تأليف آغا بزرگ تهرانى, شماره 1.
دائرة المعارف بزرگ اسلامى, شماره 2.
دائرة المعارف تشيع , شماره 3.
معجم المفسرين, تأليف عادل نويهض, شماره 4.
البرهان فى علوم القرآن, تأليف زركشى, چاپ بيروت, دارالمعرفة, تحقيق مرعشلى وديگران, شماره 5.
منابع اجتهاد, تأليف استاد محمدابراهيم جناتى, شماره 6.
تفسير شاهى (آيات الاحكام),تأليف جرجانى, مقدمه آيت اللّه مرعشى نجفى, شماره 7.
تفسير آيات الاحكام, تأليف عبدالرحمن السايس و ديگران, مقدمه تحقيق حسن سماحى, شماره 8.
فهرست مخطوطات آل البيت اردن, شماره 9.
اتجاهات التفسير فى القرن الرابع العشر, تأليف فهدالرومى, شماره 10.
دائرة المعارف الاسلامية, تأليف جمعى از مستشرقين, شماره 11.
ومنابعى ديگر همچون: فهرست ابن نديم, كشف الظنون حاجى خليفه, طبقات مفسران داودى, سيوطى و…
پس از شماره مخصوص منبع مورد نظر, شماره جلد و سپس صفحه آن ذكرشده است.
ييادآورى: جهت مشخص شدن سير تاريخى آثار نگاشته شده در موضوع احكام قرآن
اين كتابشناسى براساس ترتيب قرن از قرن دوّم تا قرن پانزدهم تنظيم گرديده
واطلاعات داده شده ازاين قرار است:
نام اثر(كه بيشتر عنوان احكام قرآن, آيات الاحكام و تفسير آيات الاحكام
است), نام مؤلف,تاريخ تولد و وفات(مواردى كه فقط تاريخ وفات باشد با
علامت(م) مشخص شده است) مذهب مؤلف و مشخصات نشر(در صورت انتشار).
همچنين از مجموع يكصد و شصت و نُه اثر ياد شده, هفتاد و شش اثر از مفسران
شيعه اماميه , هشت اثر از مفسران زيدى و بقيه آثار از مفسران مذاهب
چهارگانه اهل سنت و ظاهرى است.
تفسيرهايى كه براساس سبكهاى خاصى نگارش يافته, خود بهترين منبع در آن
موضوع به شمار مى روند. به عنوان مثال, تفسيرهايى كه به زاويه هاى تاريخى
قرآن توجه خاص دارند, بهترين منبع در موضوع قصص قرآن هستند. همچنين
تفسيرهايى كه عنايت ويژه به مسائل فقهى قرآن دارند, بهترين اثر در احكام
قرآن به شمارند. بسيارى از تفسيرها نيز به همين سبك تدوين شده اند. همچون:
تفسير اضواء البيان فى ايضاح القرآن بالقرآن, نوشته محمد امين الجكنى
الشنقيطى; تفسير ابى السعود; تفسير جامع, تأليف سيدابراهيم بروجردى;
المنير فى العقيدة والشريعة والمنهج, تأليف وهبة الزحيلى; مفاتيح الغيب,
نوشته فخررازى; فتح القدير, تأليف شوكانى; روح المعانى, تأليف آلوسى و….
ييكى ازمهم ترين اين گونه تفسيرها, (الجامع لأحكام القرآن) نوشته محمد بن
احمد انصارى قرطبى(578-671) است. ويژگى مهم اين تفسير, فقهى بودن آن است
كه به طور گسترده وارد مباحث فقهى شده وبه هنگام بحث از احكام فقهى به
ديدگاههاى فقيهان مذاهب مى پردازد و درواقع يك موسوعه كامل فقهى است.
به عنوان مثال وى در ذيل آيه 3 سوره بقره: (ويقيمون الصّلاة), بيش از بيست
مسأله فقهى را به شرح مورد بررسى قرار داده است. درذيل آيه 173 همين سوره:
(انّما حرّم عليكم الميتة),سى و چهار مسأله فقهى مورد بررسى قرار گرفته و
در ذيل آيه 187 همين سوره: (أحلّ لكم ليلة الصيّام الرّفث الى نسائكم),سى
و شش مسأله و در ذيل آيه 282 همين سوره پنجاه و دو مسأله فقهى به شرح,
مورد بحث قرارگرفته است كه بااين گستردگى, هيچ يك از تفسيرها و حتى مى
توان گفت كتابهاى خاص احكام قرآن نيز نپرداخته اند. اگرمباحث فقهى اين
تفسير تفكيك شود خود چند جلد مى شود, همچنانكه فهرستهاى موضوعى اين تفسير
در مباحث فقهى هركدام به بيش از دويست و بيست صفحه مى رسد.. از اين روى,
به خاطر ويژگى خاص اين تفسير در بخش كتابشناسى نام اين تفسير نيزآمده است.
درپايان اين مقدمه يادكرد يك نكته ضرورى است وآن اين كه بسيارى از
پژوهشهاى انجام شده در ارتباط با احكام قرآن اختصاص به بررسى و تفسير
موضوعى آيات, درباره يك موضوع خاص همچون نماز, روزه, جهاد يا ديگر احكام
قرآن دارد كه در اين مقال از آوردن آنها خوددارى شده است.
1. احكام القرآن, يا تفسير آيات الاحكام, (ابوالنضر) محمد بن السائب
الكلبى الكوفى (م: 146) شيعه (اصحاب حديث). وى از اصحاب امام باقر و امام
صادق (ع) است. ابن نديم در كتاب الفهرست هنگام يادكرد كتابهاى نوشته شده
در موضوع احكام قرآن مى نويسد: (احكام القرآن للكلبى رواه عن ابن عباس)
اين اثر غيراز تفسيركامل قرآن است كه محمد بن سائب نوشته ودر كتابخانه
استانبول به صورت خطى موجود است. وى يكى از مفسران مهم شيعه در قرن دوّم
بوده و سيوطى در الاتقان مى نويسد: (وى صاحب بزرگترين تفسير قرآن بوده
است.) در كتب رجالى بر شيعه بودن وى تصريح شده است.(رجال مامقانى, 3/119;
ميزان الاعتدال, ذهبى, 3/556) (42/1/1)
2. تفسير خمسمأة آية فى الاحكام, مقاتل بن سليمان بن بشرالخراسانى البلخى
(م: 150) شيعه. وى از آغازگران فرقه بتريّه است. (رك: ابن نديم, 227) اين
كتاب بين اصحاب حديث تداول داشت واحمد بن حنبل ضمن ستايش از مضامين اين
كتاب, تأليف آن را به مقابل بن حيان نسبت مى داد.(680/6/2)
3. احكام القرآن , حيى بن آدم بن سليمان الاموى (م: 203) از فقيهان بتريّه. (680/6/2)
4. تفسيرآيات الاحكام, ابوالمنذرهشام بن محمد بن السائب الكلبى الكوفى (م: 6-204) شيعه و از اصحاب صادقين(ع).
5. احكام القرآن, محمد بن ادريس بن العباس بن عثمان الشافعى(150-204) سنى
شافعى, بنيانگذار مذهب شافعى و داراى دو اثر در موضوع احكام القرآن:
الف. مطبوع. گردآورى شده از نوشته هاى وى توسط بيهقى صاحب سنن(م: 458)
دمشق: مطبعة النّورى; بيروت: دارالكتب العلميه, 1400, دار احياء العلوم,
1410.
ب. اثر خود مؤلف كه زركشى در البرهان (128/2) بدان اشاره كرده ونيز ابن
نديم (/41 , 464)ازآن ياد كرده است. با اين وجود اين كتاب را كه حتى در
سده 5 ق / 11م: ازميان رفته بود, بااحكام القرآن منسوب به شافعى كه در
واقع, از نوشته هاى بيهقى است وسالها پس از تأليف فهرست ابن نديم نوشته
شده است نبايد اشتباه كرد.(689/6/2)
6. احكام القرآن, جبير بن غالب,؟(124/1/4)
7. احكام القرآن, احمد بن معذل(معدل) بن غيلان العبرى (م: حدود 240) مالكى. (80/1/4)
8. احكام القرآن,ابراهيم بن خالد معروف به ابوثور كلبى (م: 240) از فقيهان اهل حديث با روشى نزديك به شافعى. (680/6/2)
9. ايجاب(ايجاد)التمسك باحكام القرآن, يحيى بن اكثم بن محمد بن قطن التميمى المروزى (م: 242) از فقيهان منفرد بصره. (680/6/2)
10. احكـام القرآن, ابو عبد اللّه محمد بن ابراهيم عبدوس (م: 245) سنّى. (8/1/8)
11. احكـام القرآن, على بن حجر بن محمد السعدى المروزى الخراسـانى (154-246) حنفى. (680/6/2)
12. احكام القرآن, حفص بن عمربن عبدالعزيز الازدى الدورى (م: 246) از فقيهان اصحاب حديث. (680/6/2)
13. احكام القرآن, خصاف احمدعمر (م: 261) سنى.
14. تفسير خمسمأة آية, ابوالمؤثر صلت بن خميس بهلاوى, عالم اباضى عمان در سده 3 ق.(680/6/2)
15. احكام القرآن, محمد بن عبداللّه معروف به ابن الحكم (182-268) مالكى. (556/2/4)
16. احكام القرآن, داود بن على الظاهرى الاصفهانى (201-270 يا 273) ظاهرى. (680/6/2)
17. احكـام القرآن, اسماعيل بن اسحاق الازدى البصرى الجهضمى (199
يا200-282) مالكى. ابن نديم مى نويسد:(/40, 252) كتابى است بزرگ. (679/6/2)
18. آيات الاحكام (احكام القرآن), قاسم بن اصبغ بن محمد القرطبى الاندلسى (247-304) مالكى. (431/1/4)
19. احكام القرآن(آيات الاحكام), على بن موسى بن يزداد القمى الحنفى (از پيشوايان حنفى در زمان خود) (م: 305) حنفى.(389/1/4)
20. احكام القرآن, محمد بن احمد بكيرالبغدادى (م: 305) مالكى. به عقيده
ابن عبدالبر, اين كتاب در عرض سنن ترمذى و مختصر ابن عبدالحكم در موضوع
خود بهترين اثر به شمار مى رفته است(ابن خير, 121).(679/6/2)
21. احكام القرآن, ابوالاسود موسى بن عبدالرحمن معروف به قطان (232- 309 يا 306) مالكى. در 12 جزء. (692/2/4)
22. احكام القرآن, احمد بن محمد بن زياد الفارسى (م: 318) مالكى. در 10 جزء. (757/2/4)
23. احكــام القـرآن, ابو جعفر احمد بن احمد القيــروانى (م: 319) سنّى. (8/1/8)
24. احكام القرآن, احمد بن محمد بن سلامة الازدى الطحاوى (239-319 يا 321)
حنفى. اين كتاب در كتابخانه وزير كبرى تركيه موجود است. (59/1/4)
25. احكام القرآن, عبدالله بن احمد معروف به ابن المغلس (م:324) ظاهرى. (4/1/303)
26. احكام القرآن, بكربن محمد بن العلاء بن محمد القشيرى (264-344) مالكى.
اين كتاب, مختصرى از كتاب اسماعيل بن اسحاق قاضى بوده است. (ابن خير
52-53, زركشى 3/2) (679/6/2)
27.احكام القرآن(شرح احكام القرآن) ابومحمد قاسم بن اصبغ القرطبى ( 273-340 يا 355) مالكى. ( 679/6/2)
28. احكام القرآن, محمد بن قاسم بن شعبان (م: 355) مالكى. ( ذهبى, 16/ 78) ( 679/6/12)
29. الانباه على استنباط الاحكام من كتاب اللّه(الانباء عن الاحكام من
كتاب اللّه ـ احكام القرآن), منذربن سعيد بن عبداللّه ابوالحكم البلوطى
(273-355) مالكى. (ابن خير, 54, حاجى خليفه,1/20) (4/2/686) (679/6/2)
30. احكام القرآن(شرح احكام القرآن), 5 جلد, احمد بن على جصّاص الرازى
(305-370يا 376) حنفى. اين كتاب بارها از جمله سالهاى 1335 -1338 ق در
استانبول: مطبعة اوقاف الاسلاميه, قاهره : مطبعة السلفية مطبعة البهيّة,
بيروت: دارالكتاب العربى, دارالفكر و داراحياء التراث العربى, چاپ شده است
كه مشهورترين كتاب دراين زمينه از نويسندگان حنفى به شمار مى آيد.
31. احكـام القرآن, محمد بن الحسيـن بن محمد ابويعـلى ( 380-458) (520/2/4)
32. (تفسير) آيات الاحكام(احكام القرآن), عبّاد بن عباس بن عباد الطالقانى
(385) سنى. (درالذريعة به عنوان شيعه و متوفى 335 ذكرشده.) (253/1/4)
33. شرح آيات الاحكام, كافى الكفاة صاحب اسماعيل بن عبّاد (م:385) شيعه.
34. احكام القرآن,احمد بن على الربعى معروف به الباغانى(345-401) مالكى. (48/1/4)
35-36. الف) مختصر احكام القرآن
ب) المأثور عن مالك فى احكام القرآن و تفسيره, مكى بن ابيطالب القيسى القيروانى(م: 438). (684/2/4)
37. احكام القرآن, محمدبن على بن احمد بن ابى حزم (384 -456) ظاهرى. لبنان: دارالآفاق الجديدة. (128/2/5)
38. احكام القرآن, حافظ ابوبكر احمد بن الحسين البيهقى (م: 458) شافعى. وى
تمامى گفتارهاى پراكنده شافعى را درزمينه احكام القرآن از لابه لاى
آثاربازمانده او گردآورى كرده و درقالب كتابى تدوين كرده كه در واقع
جايگزين كتاب مفقود شافعى گريده است.اين كتاب با عنوان احكام القرآن شافعى
بارها به چاپ رسيده ودر برخى نسخ خطى آن عنوان كتاب به صورت مجموعة كلام
الشافعى من احكام القرآن آمده است.
39. آيات الاحكام, محمد بن الحسين بن محمد بن الفراء ابويعلى كبير (380-458) حنبلى. (679/6/2)
40. احكام القرآن, 4 جلد در 2 مجلد, على بن محمد الطبرى, معروف به
الكياهراسى (م: 504) شافعى . بيروت: دارالكتب العلميه, دوّم, 1405.
41. احكام القرآن(آيات الاحكام), 4 جلد, محمد بن عبداللّه اندلسى اشبيلى
معروف به ابن عربى (468-543) مالكى. بيروت: دارالفكر,
1394-قاهره:(1957-1959) به كوشش على محمد بجاوى. مؤلف خود اختصارى ازآن با
عنوان (الاحكام الصغرى) فراهم آورده است كه به صورت خطى دربرخى كتابخانه
هاى رباط و فاس درمغرب نگهدارى مى شود.حاجى خليفه(1/20) گويد: اين كتاب
تفسير پانصد آيه متعلق به احكام مكلفين است, لكن با تحقيقى كه شده, دراين
كتاب حدود هزار آيه قرآن كه پيرامون احكام است, تفسير شده است. اين كتاب
يكى از مهم ترين كتابهاى احكام قرآن مذهب مالكى است.
42-43. فقه القرآن 2 جلد و شرح آيات الاحكام, قطب الدّين سعيد بن هبة
اللّه راوندى (م: 573) شيعه. قم: كتابخانه آيت اللّه العظمى مرعشى نجفى,
دوّم, 1405, تحقيق سيد احمد حسينى به اهتمام سيد محمود مرعشى. مرحوم
آغابزرگ تهرانى درالذريعه(1/42) مى نويسد: شرح آيات الاحكام از غيرفقه
القرآن است همچنان كه درامل الآمل بدان تصريح شده, لكن صاحب رياض گويد
همان فقه القرآن است. اين كتاب در كتابخانه شيخ هادى كاشف الغطاء در نجف و
نيز در كتابخانه حاج آقا سيد اسداللّه اصفهانى(م: 1333) (3/1/238) موجود
است.
44. تفسير آيات الاحكام, ابوالحسن محمد بن حسين بيهقى نيشابورى كيدرى (م: حدود 576) شيعه. (8/6)
45. مختصر احكام القرآن, عبدالمنعم بن محمد الانصارى الاندلسى الغرناطى(ابن الفرس) (524-9,597) مالكى. (335/1/4)
46. تفسير سورتى آل عمران و النّساء من كتاب احكام القرآن, عبد المنعم بن
محمد الانصارى الغرناطى (ابن الفرس) (524- 599 يا 597) مالكى. ليبى: الدار
الجماهيرية للنّشر ,اوّل, 1989, تحقيق از محمد ابراهيم يحيى. r
47. كتاب فى احكام القرآن, محمد يحيى بن احمد بن خليل الشلوبين الاشبيلى (م: 640) مالكى. (648/2/4)
48. آيات الاحكام (جامع احكام القرآن), ابوبكر صائن الدين يحيى بن سعدون الازدى الاندلسى (م: 670) مالكى. (11/6)
49. الجامع لاحكام القرآن(تفسيرقرطبى), محمد بن احمد الانصارى القرطبى
(578-671) مالكى. (اين اثر باوجود اين كه مباحث فقهى را به تفصيل دربردارد
در كنار تفسيرهاى عمومى طبقه بندى مى شود كه به جهت ويژگى خاص آن دراين
بخش نيز آورده شد.)
50. التبيان فى احكام القرآن, على بن حسين بن عبدالعزيز ابن أبى الأحوص (م:700) مالكى. (129/2/5)
51. شرح آيات الاحكام, السيد يحيى بن حمزة بن على الحسنى الزيدى اليمانى (م: 749) زيدى. (10/6)
52. انوار المضيئة على آيات الاحكام, سيد محمد بن هادى بن تاج الدّين, زيدى. (680/6/2)
53. تفسير آيات الاحكام, محمد بن ابى بكر الدمشقى الزرعى معروف به ابن قيّم الجوزية ( م: 751) حنبلى. ( 12/6)
54. احكام القرآن (القول الوجيز فى احكام الكتاب العزيز), احمد بن يوسف بن
عبدالدايم الحلبى معروف به سمين (م: 756) شافعى. (صاحب الدرالمصون در
اعراب قرآن 11 ج) (84/1/4)
55. تلخيص(تهذيب) احكام القرآن, محمد (محمود) بن احمد بن مسعود سرّاج قونوى (م: 777 يا770) حنفى. (679/6/2)
56. النهاية فى تفسير الخمسمأة آية فى احكام القرآن(منهاج الهداية فى شرح
آيات الاحكام الخمسمأة منهاج الهداية فى تفسيرآيات الاحكام), احمدبن
عبداللّه سعيد بن المتوج البحرانى (م: حدود 771) شيعه. (در معجم المفسرين
عادل نويهض, تاريخ وفات او 820 ذكر شده است.)(42/1/1)
57. احكام الراى من احكام الآى, شمس الدين محمد بن عبدالرحمن ابن صائغ (م: 776) حنبلى. (769/6/2)
58. تيسير البيان فى احكام القرآن, محمد بن على بن عبداللّه الخطيب
نورالدين بن على الموزعى (م: 825) سنى. تاريخ كتابت آن 808 و جلد اوّل خطى
آن در بصره, و 500 صفحه است.(588/2/4)
59. كنزالعرفان فى فقه القرآن, فاضل مقداد بن عبداللّه السيورى الاسدى الحلى (م: 826) شيعه. تهران: مكتبة المرتضويه, 1343. r
60. الثمرات اليانعة و الاحكام الواضحة القاطعة, يوسف بن احمد بن محمد نجم
الدّين الثلائى اليمانى (م: 832) سنّى. (مخطوط در 3 مجلد) (شافى العليل
11/1)
61. آيات الاحكام , ناصربن احمد بن عبداللّه ابن متوج البحرانى, شيعه.
(سيد حسن صدر گويد: در كتابخانه هاى نجف آن را ديده است.) (42/1/1)
62. آيات الاحكام , احمد المهدى لدين الله بن يحيى الحسنى اليمانى الصنعائى (م: 840) زيدى. ( 10/6)
63. حصرآيات الاحكام الشرعيه, محمد بن ابراهيم بن على (775- 840) زيدى.
(نسخه اى از آن به شماره 698 دركتابخانه جامع كبير صنعا موجود است.)
(524/4/3)
64. احكام القرآن, احمد بن على معروف به ابن حجر عسقلانى (773-852) شافعى. (12/6)
65. آيات الاحكام, ناصربن جمال الدين (م: حدود 860) شيعه. (محتمل است همان شماره 62 باشد.)
66. شافى (شفاء) العليل فى شرح (تفسير) الخمسمأة آية من التنزيل(تفسيرآيات
الاحكام يا شرح آيات الاحكام الفارقة بين الحلال و الحرام), عبداللّه بن
محمد النجرى اليمانى(825-877) زيدى. صنعا, يمن: مكتبة الجيل الجديد,بيروت:
مؤسسة الكتب الثقافيه, اول, 1406.
67. معارج السؤول و مدارج المأمول فى تفسير آيات الاحكام (تفسير اللباب و
تفسير معارج السؤول هردو يكى است), كمال الدين حسن بن شمس الدّين محمد
الاسترآبادى (م: حدود 900) تأليف سنه 891, شيعه. (42/1/1)
69. الاكليل فى استنباط التنزيل, عبدالرحمن جلال الدين السيوطى (849-911) شافعى. بيروت: دارالكتب العلميه, دوّم, 1405, تحقيق از سيف الدّين عبدالقادر الكاتب.
70. معدن العرفان فى فقه مجمع البيان لعلوم القرآن, ابراهيم بن حسن الدراق (اوائل قرن 10) شيعه. نسخه خطى آن در دانشگاه لس آنجلس آمريكا و كتابخانه مركزى دانشگاه تهران موجود است.(723/1/9)
71. شرح آيـات الاحكام, محمدبن يحيى صعدى يمانى (957) زيدى. (10/6)
72. تفسير شاهى اوآيات الاحكام, سيداميرابوالفتح بن اميرحسينى شريفى جرجانى (م: 976 يا 986), شيعه. تهران: انتشارات نويد 1362, مصحح و معلق, ميرزا ولى اللّه اشراقى سرابى.
73. آيات الاحكام, محمد بن حسن طبسى, شيعه. به نقل از مقدس اردبيلى در زبدة البيان. در كتابخانه آستان قدس رضوى موجود است.(43/1/1)
74. زبدة البيان فى شرح آيات الاحكام (احكام القرآن ـ تفسير آيات الاحكام), احمد بن محمد معروف به مقدس اردبيلى (م: 993) شيعه. تهران: مكتبة المرتضويه, تحقيق از محمدباقر بهبودى.
75. آيات الاحكام, محمد (محمود) بن على حسينى المرعشى (م: 900 به بعد) شيعه. (درزمان حكومت شاه طهماسب اول صفوى) (9/6)
76. انوار القرآن فى احكام القرآن, محمد كافى بن حسن بسندى (بوسنوى) اقحصارى (م: 1025) حنفى. (11/6)
77. مسالك الافهام الى آيات الاحكام, فاضل جواد كاظمى (م: قرن 11) شيعه.
تهران: مكتبة المرتضوية, تصحيح از محمد باقر بهبودى, تحقيق از محمد باقر
شريف زاده.
78. (تفسير)آيات الاحكام, محمد بن على بن ابراهيم استرآبادى معروف به
ميرزا محمد (م:1026 يا 1028), شيعه. تهران: مكتبة المعراجى. در امل الآمل
و لؤلؤة البحرين با عنوان شرح آيات الاحكام نام برده شده.
79. (تفسير) آيات الاحكام, رفيع الدين محمد حسينى مرعشى (م: 1034) شيعه. محتمل است همان شماره 76 باشد. (6/9)
80. تفسير قطب شاهى فى شرح آيات الاحكام, محمد يزدى معروف به شاه قاضى (م: 1040) شيعه. تأليف در سال 1021, (9/6)
81. تفسير شاهى, عبد المحمدبن سلطان على بن فتح الله بدخشى, تأليف در
1057. نذير احمد در مجله انجمن آسيايى بنگال صفحه 222, شماره 8 , جلد 15,
سال 1918 از آن ياد كرده است.)
82. منتهى المرام فى شرح آيات الاحكام, محمد بن الحسين الامام القاسم الحسنى (م: 1067) سنى. دار اليمنية, دوّم, 1406. r
83. فتح ابواب الجنان فى تفسير آيات الاحكام , محمد بن حسين عاملى (م: حدود 1080) (9/6)
84. آيات الاحكام الفقهية (فارسى), مولى ملك على تونى, تاريخ كتابت 1098 يا 1068, شيعه. در خزانه رضوى موجود است. (42/1/1)
85. مفاتيح الاحكام فى شرح آيات الاحكام القرآنية, محمد سعيد بن سراج
الدين طباطبائى قهپائى ( م: 1092) شيعه. اين كتاب, شرح زبدة البيان مقدس
اردبيلى است.(سال 1092 شايد سال تأليف باشد.)(129/2/5)
86. احكام القرآن, آقاحسين خوانسـارى (م: 1100) شيعه. (24/1/7)
87. انوار القرآن فى احكام (آيات) القرآن, محمد شمس الدين ابوبكر هروى بخارى (م: 1109) حنفى. (11/6)
88. حواشى زبدة البيان, سيدنعمت الله موسوى جزائرى (1050 - 1112) شيعه. (545/4/3)
89. احكام القرآن, شيخ جعفر القاضى (م: 1115) ,شيعه.
90. احكام القرآن, سليمان بن عبداللّه البحرانى (م:1122) شيعه. ( 25/1/7)
91. حاشية على زبدة البيان فى تفسير أحكام القرآن, ميرزا محمد تنكابنى
معروف به سراب تنكابنى (1040-1124) شيعه. از مخطوطات كتابخانه آيت الله
مرعشى نجفى شماره4932. (546/4/3)
92. احكام القرآن, اسماعيل حقى بروسوى (م: 1127) حنفى, صاحب تفسير روح البيان. (6/11)
93. التفسيرات الأحمدية فى بيان الأحكام الشرعية, احمد بن سعيد ملاجيحون
جونفورى (1047-1130) شيعه. بمبئى: مطعبة الكريميه, 1327, باحواشى مولى
رحيم بخش.
94. أحكام القرآن, ميرمحمد صالح بن عبد الواسع خاتون آبادى (م: 1130) شيعه. (24/1/7)
95. اساس سلطان المؤمنين باقتباس علوم الدين عن النبراس المعجز المبين فى
تفسير الآيات التى هى الأحكام الأصلية والفرعية, سيد محمد حيدر (بن) على
الموسوى العاملى المكى (م : 1139) شيعه. (9/6)
96. تحصيل الاطمينان فى شرح زبدة البيان فى تفسير آيات الأحكام من القرآن,
ميرمحمدابراهيم القزوينى معروف به مير ابراهيما (1069-1149) شيعه. ناتمام.
(641/9و758)
97. قلائد الدرر فى بيان آيات الأحكام بالأثر, احمدبن اسماعيل الجزائرى
النجفى (م : 1150) شيعه. نجف: مطبعة الآداب ـ مكتبة النجاح در3جلد. دريك
جلد نيز به چاپ رسيده است.
98. آيات الأحكام, سيدحسين بن الميرابراهيم الحسينى القزوينى (احتمالاً قرن12) شيعه. (24/1/7)
99. آيات الأحكام,سيد شمس الدين محمدالحسينى المرعشى (م:1181) شيعه.
100ـ 101. مدارك الأحكام (انوارالقرآن), عبدالله بلخى (م: 1189) حنفى.
102. آيات الأحكام, مولى محمد كاظم طبرسى (م:1190) شيعه. (25/1/7)
103. نمط الدرر, محمدبن الحسن الخراسانى (م:1200) شيعه. (25/1/7)
104. آيات الأحكام, سيد محمد ابراهيم الحسينى المرعشى (م:1240) شيعه. (7/1/25)
105. تقريب الأفهام فى تفسير آيات الأحكام, سيد محمد على قلى بن محمد حسين
الموسوى النيشابورى الكنتورى الهندى (م:1260) شيعه. (366/4/1)
106. دلائل المرام فى تفسير آيات الأحكام, محمد بن جعفربن سيف الدين
استرآبادى معروف به شريعتمدار, صاحب كتاب آب حيات (م:1263) شيعه. ناتمام.
(252/8/1)
107. آى أحكام القرآن (كتاب أحكام القرآن), عبدالله ابو محمد الحسينى الهندى (م:1270) حنفى. (11/6)
108. الوجيز فى تفسير آيات الأحكام, عبد الحسين بن ابراهيم المخزومى
(م:1279) شيعه. در معجم المفسرين نويهض,1279 تاريخ تولد ذكر شده و وفات
نامعلوم است. (11/6)
109. منار الاسلام فى شرح آيات الأحكام, احمد زينى دحلان حسينى, مفتى مكه (م:1304) شافعى. (12/6)
110. نيل المرام فى شرح آيات الأحكام (نيل المرام من تفسير آيات الأحكام),
محمد صديق حسن خان ملك (1248-1307) حنفى. بيروت: دار الرائد العربى, 1403.
وى صاحب تفسير فتح البيان فى مقاصد القرآن در 10و15جلد است.
111ـ112. نثر الدرر الأيتام فى شرح آيات الأحكام (بسيط) ـ الدرر الأيتام
فى تفسير آيات الأحكام (وجيز), (مولى محمد) على بن جعفر الاسترآبادى
شريعتمدارى (م:1315) شيعه. صاحب كتاب دررالأحكام. گفته شده (الدرر
الأيتام) از (نثرالدرر) استخراج شده (119/8/1)
114. أحكام القرآن, سيدشرف الدين على الحسينى المرعشى (م:1316) شيعه. (25/1/7)
115. الفتوحات الربانية فى تفسير ما ورد فى القرآن من الأوامر والنواهى
الالهية, 2جلد, عبد العزيز (محمد بن عبد العزيز) بن عمرراسم بن حسن
الكريدى (م: پس از 1324) سنى. (289/1/4)
116. لب الألباب فى تفسير أحكام الكتاب, عبد على ابن أبى القاسم جعفر بن السيد المهدى الموسوى الخوانسارى (م:1336) شيعه. (283/8/1)
117. آيات الأحكام فشندى, محمد على مشهور به شيخ حمزه على (1267-1338) شيعه. (564/4/3)
118. مقلاد الرشاد فى شرح آيات الأحكام, محمد بن فضل الله موسوى ساروى (م:1342) شيعه. (10/6)
119. موضح آيات الأحكام فى شرحها (موضح الأحكام فى شرح آيات الأحكام. محمد مهدى بنابى مراغه اى (م: حدود 1345يا 1365) شيعه. (10/6)
120.آيات الأحكام, اسماعيل بن نقى التبريزى (تولد يا وفات: 1295) شيعه. (42/1/1)
121. آيات الأحكام, محمد باقر بن محمدحسن قاينى بيرجندى (1276-1352) شيعه, صاحب كتاب بغية الطالب وكبريت الأحمر و…. (43/1/1)
122. تفسير آيات الأحكام من سورة النساء, محمد بن محمد الخانجى (م:1363),
اين اثر خطى در كتابخانه غازى خسرو سارايوو (بوسنى وهرزگوين) موجود است.
(9/2/828)
123. شرح آيـات الأحكـام, يحيى بن محمد الحسنى (م: 1367) زيدى. (10/6)
124. آيات الأحكام, سيد محمد ابراهيم الحسينى الاصفهانى (م:1377) شيعه. (25/1/7)
125. تفسيـر آيات الأحكام, محمدعبد الله دراز (م: 1377) سنى.(564/2/4)
126. آيات الاحكام, طرز دادرسى و مسؤوليت كيفرى در حقوق اسلام, ابراهيم
خجسته. در نشريه سايبان, سال 1328 و در رشت به چاپ رسيده است.
127. آيات الأحكام, شيخ خلف آل عصفور البحرانى, (م: اواخر قرن 14) شيعه. (25/1/7)
128. الجمان الحسان فى أحكام القرآن, سيد محمود بن مهدى الموسوى (متولد
1345) شيعه. تهران: چاپ سنگى, 1378, نجف: 1379 (130/2/5)
129. آيات الأحكام, علامه قاضى حسين بن العمرى اليمانى الصنعائى (م: حدود 1380) زيدى. (10/6)
130. الفتاوى, محمود شلتوت (1310-1383) سنى. بيروت: دارالقلم.
131. تفسير آيات الأحكام وفق المذهب الجعفرى والمذاهب الأربعة, سيد محمد
حسين طباطبائى يزدى (1332-1386) شيعه, نجف: 1385; قم: مكتبة الداورى.
132. آيات الأحكام, سيد يحيى يزدى (م:1388) شيعه. نجف: مطبعة الآداب.
133. مسائل معارف القرآن (منتخب از معارف قرآن ـ آيات الأحكام تفسير معارف
القرآن), محمد شفيع ديوبندى, سنى. كراچى:دار الاشاعت, 1989, گردآورنده:
محمد اقبال قريشى, اردو.
134. دفع ايهام الاضطراب عن آيات الأحكام, محمد امين بن مختار الجكنى
الشنقيطى (1305-1393) سنى, صاحب تفسير أضواء البيان فى ايضاح القرآن
بالقرآن در ده جلد. رياض: مطابع الرياض,1375. (129/2/5)
135. بدايع الكلام فى تفسير آيات الأحكام, محمد باقر الملكى الميانجى (تاليف سنه 1398) شيعه. بيروت: مؤسسة الوفاء, اول,1400.
136. ادوار فقه اسلامى در الميزان, سيد محمد حسين طباطبائى (1321-1402) شيعه. انتشارات نور فاطمه.
137. آيات الأحكام, احمد ميرخانى (م:1414) شيعه. تهران: (بى نا).
138. احكام القرآن, محمد خزائلى (تولد1292ش) شيعه. تهران: سازمان انتشارات جاويدان, پنجم,1361.
139. أحكام القرآن, سيد ابوالفضل برقعى, شيعه. تهران: موسسه مطبوعاتى
عطائى. در اين اثر ضمن بيان 2664 مساله فقهى به آيات قرآن استناد شده
است.
140. تبصرة الفقهاء بين الكتاب والسنة, محمد صادقى تهرانى (تولد1307) شيعه. تهران: دفتر انتشارات اسلامى, اول,1412.
141. أقصى البيان فى آيات الأحكام وفقه القرآن, مسعود سلطانى, شيعه.
142. تفسير آيات الأحكام, مناع قطان (تاليف1384) سنى. قاهره: مطبعة المدنى; دمشق: المكتب الاسلامى.
143. تفسير آيات الأحكام من سورتى الانعام والاعراف, فريد مصطفى سلمان,
سنى. رياض: دارالنفائس; عمان(اردن): دارالفرقان, اول,1413.
144. الدين والقرآن, زين العابدين التونسى, سنى. مطبعه أبى العلاء 1396.
145. روائع البيان ـ تفسير آيات الأحكام من القرآن, محمد على الصابونى,
سنى. دمشق: مكتبة الغزالى; بيروت: داراحياء التراث العربى, 1404, مؤسسة
مناهل العرفان, عزالدين.
146. أحكام من القرآن, عبد الجبار الراوى, سنى. دمشق: مطبعة الكفاح,1390.
147. تفسير آيات الأحكام, محمد على السايس,سنى. قاهرة: مطبعة محمد على
صبيح; بيروت, دمشق: دارابن كثير ودار القادرى,1357ق, تصحيح: حسن
السماحى.
148. البرهان لعلوم القرآن (بخشى از جلد2و3در270ص), شيخ موسى الشيخ جعفر السودانى, شيعه. بغداد: مطبعة الآداب, 1990-1991.
149. تفسير آيات الأحكام, احمد محمد الحصرى (تاليف1409) سنى. بيروت: دار الجيل, اول,1411.
150. مع القرآن فى آيات الأحكام, محمودعبدالله. قاهره: دار الكتاب الجامعى, 1397.(130/2/5)
151. احكام القرآن (ارث, ربا), محمد باقر بهبودى, شيعه. تهران: معراجى ـ آخوندى.
152. ادوار فقه (جلد2), محمود شهابى, (م:1365),شيعه. تهران: وزارت فرهنگ
وارشاد اسلامى, دوم:1366, طبقه بندى آيات احكام براساس كتاب كنز العرفان
فى فقه القرآن أثر فاضل مقداد سيورى.
153. مذكرة فى تفسير آيات الأحكام, سلطان حسينى وديگران. قاهره: وادى الملوك, 1353. (129/2/5)
154. مذكرة فى تفسير آيات الأحكام, عبد السلام العسكرى. قاهره: وادى الملوك, 1357 در384صفحه. (129/2/5).
155. ترجمه و تلخيص زبدة البيان, مقدس اردبيلى. ترجمه و تلخيص از سيد جعفر سجادى. تهران: مؤسسه مطبوعاتى عطائى, 1362.
156. قبس من التفسير الفقهى (بحوث فى بعض آيات القرآن الكريم), الشافعى
عبد الرحمن السيد, سنى. دار الطبـاعة المحمدية, اول, 1401, 208صفحه,
(436/2/10)
157. دراسات فى تفسير بعض آيات الأحكام, كمال جودة أبو المعاطى, سنى.
قاهرة: جامعة الأزهر, كلية الشريعة والقانون, 1400, 181صفحه. (436/2/10)
158. أحكام قرآن يا قانون اسلام, غلامرضا اميرى(گروسى), شيعه. كرمانشاه: كتابفروشى علمى, 1328, (تاليف1328).
159. فقه القرآن وخصائصه, فرج توفيق الوليد, سنى. بغداد: مطبعة الرشاد, 1990, 544صفحه.
160. احكام القرآن, محمدبن احمد عبد الله خويز, مالكى.
161. أحكام القرآن على مذهب المالك (مؤلف آن نامشخص است).
162. الايضاح عن أحكام القرآن (مؤلف آن نامشخص است).
163. الامام فى بيان ادلة الأحكام, عز الدين عبد السلام السلمى (577-660)
سنى. اين كتاب درباره بحث فنى احكام قرآن است. بيروت: دارالبشائر
الاسلامية, اول, 1407, تحقيق رضوان مختاربن عزية.
164. اهل بيت وآيات الأحكام, گردآورنده: قاضى زاهدى و بخشايشى (جمع آورى
بخشى از سخنان أهل بيت (ع) درباره آيات احكام از كتابهاى روايى به مناسبت
چهارمين كنفرانس تحقيقاتى علوم ومفاهيم قرآن كريم). قم: دار القرآن
الكريم, 1370.
165. آيات الأحكام, هاشم هاشم زاده هريسى, (دو دوره در دست انتشار).
166. تاريخ الأحكام والتشريع فى الاسلام, محمود فرحات, (معاصر) شيعه. بيروت: الدار العالمية, اول, 1414.
167. فقه القرآن, محمد يزدى, شيعه. قم: موسسه مطبوعاتى اسماعيليان, 2جلد, اول,1374.
168. تفسير جامع آيات الأحكام, زين العابدين قربانى لاهيجى, شيعه. تهران:
نشر سايه (چاپخانه الهادى قم), اول, 1374. شنيده شده كه اين كتاب 4جلد است
كه فعلاً جلد اول و دوم منتشر شده است.
169. بررسى سير تدوين وتطور تفسيرهاى فقهى و رجال شناسى مؤلفين آنها, نعمت
الله سليمانى. عنوان مورد نظر پايان نامه كارشناسى ارشد در دانشكده علوم
انسانى دانشگاه تربيت مدرس تهران است كه در سال 1372 به راهنمايى ابوالفضل
شكورى ومشاورت سيد محمد باقر حجتى تدوين شده و در بخشى از آن به بررسى سير
تاريخى تفسيرهاى فقهى واحكام قرآن (به طور ناقص وبدون استقصاء كامل)
پرداخته شده است.